هدونیسم ! زندگی بر مبنای لذت ، روابط جنسی و …

چیزهایی زیادی هستند که زندگی را کمی لذت بخش میکنند. چیزهایی مانند دستاورد هایی که بعد از تلاش بدست میاوریم، ترسهایی که بر آنها غلبه میکنیم، غذاخوردن، خوابیدن، روابط جنسی، شادی ,… . اما اگر تنها معنای زندگی دقیقا همین “لذت بردن” (چه در معنای جسمی و فیزیکی ، چه در معنای روانی و چه در تمام جوانب) و تنها هدف زندگی باشد چه؟

---

این طرز فکر که از دوران باستان تا دوران مدرن حال حاضر طرفداران زیادی در تمام دنیا دارد، به نام هدونیسم شناخته میشود.

منشا هدونیسم (Hedonism) به هزاران سال قبل برمیگردد و از واژه یونانی hēdonē به معنای “لذت” ریشه گرفته است. فلسفه هیدونیستی در فرهنگ های باستانی بابل، مصر و یونان دیده میشود. مکتب کورنایی (Cyrenaics) که یک مکتب فلسفی باستانی در یونان است، شبیه ترین چیزیست که میشود در دوران باستان به مکتبی که ما امروزه به نام هدونیسم میشناسیم پیدا کرد.

تصور کنید یک مکتب فقط و فقط به لذات دنیا توجه کند، این مکتب همان Cyrenaics باستانی است.

در اصل میشود گفت که هسته مرکزی هدونیسم هم دقیقا همچین چیزی است. هدونیسم مکتبیست که میگوید “لذت بردن تنها چیز معنا دار در وجودیت انسانها و مهمترین جنبه زندگیست”. به طور مشخص ارزش ذاتی زندگی در لذت بردن نهفته است و چیزیست که انسان همیشه مشتاق آن است، به همین دلایل هدف نهایی انسان در زندگی، سرشار از لذت شدن و گشتن به دنبال لذت هاست. در این فلسفه “لذت” یعنی همه چیز.

در طرز فکر هدونیستی اگر لذت همان چیزیست که ما برای آن در زندگی تلاش میکنیم (در مفهوم هدف نهایی زندگی) پس باید از آن آگاه باشیم و به دنبال آن بگردیم. این مفهوم منجر به دو نتیجه گیری مختلف از هدونیسم میشود.

نتیجه اول هدونیسم روانی است، در این حالت ما انسانها به طور طبیعی به دنبال لذت میگردیم حتی اگر ندانیم به دنبال آن هستیم. مثال بارز این موضوع را میتوان در حیوانات دید.

در طرف دیگه نتیجه دوم هدونیسم اخلاقی قرار دارد که در این حالت حتی اگر ما انسان ها به طور طبیعی به دنبال لذت ها نباشیم، باید این کار را بکنیم و در تمام زندگی به دنبال لذات بگردیم، اگر به دنبال لذت ها نباشیم دچار درگیری های درونی، درد های روحی و مشکلات روانی میشویم.

نوع تفکر هدونیستی که در آن تنها لذت فرد اهمیت دارد، آنرا جزو اگو محور ترین فلسفه های زندگی قرار میدهد که ریشه آن در درون فرد پیرو قرار میگیرد، به این مفهوم که نیاز ها و تمایلات شخصی شما مهمترین چیزیست که در دنیا وجود دارد.

به همین دلیل هدف نهایی یک هدونیست در زندگی اینست که این تمایلات و لذت ها را به بالاترین حد ممکن برای خود برساند، هرکاری از دستش بر میاید انجام دهد تا بیشترین لذت را در دنیا ببرد، روابط جنسی متعدد داشته باشد، روابط عالی با دوستانش داشته باشد، به بهترین و بیشترین شکل غذا بخورد و حتی برای لذت مواد مخدر مصرف کند.

تمام این موارد را میتوان از یک فرد هدونیست انتظار داشت. در فلسفه هدونیست، شما باید درد های زندگی را به هر نحو ممکن از خود دور کنید و در زندگیتان دردها و مشکلات را به کمترین میزان ممکن برسانید.

با وجود اینکه این طرز فکر که تنها بر لذت بردن تمرکز دارد در طول هزاران سالم باقی مانده و همچنان طرفداران پروپا قرصی دارد، اما در عصر حاضر، انسانها به هدونیسم جلوه مدرن تر و متمدنانه تری بخشیده اند و از جلوه های خودخواهانه و آسیب زننده آن کاسته اند.

از نگاه هدونیست های مدرن، در حال حاضر با وجود بسیاری مکان های تفریحی و جوامع اختصاصا هدونیستی، همانطور که انسان باید برای ارضای امیال و رسیدن به لذت ها و خواسته های خودش تلاش کند اما در عین حال باید اینکار را با کمترین آسیب و یا بدون آسیب به دیگر انسان ها انجام دهد. با این اصول متمدن و مدرن امروزی، در جوامع یا مکان های اختصاصی هدونیست ها، از افراد انتظار میرود به بیشترین شکل ممکن لذت ببرند اما به دیگران آسیبی نرسانند.

افراد مشهور زیادی در طول تاریخ با فلسفه هدونیستیک زندگی میکرده اند. افرادی مانند ماری آنتوانت، اپیکورس، جانی کش، اسکار وایلد و حتی دیوید بویی.

مانند حالتی که برای اگزیستنسیالیسم مطرح کردیم، فلسفه هدونیسم هم میتواند با دیگر فلسفه ها ارتباط و همپوشی زیادی داشته باشد و به طور کلی فلسفه ای بیسیک در نظر گرفته میشود که میتوان رد پای آنرا با تغییرات اندک در یوتیلیتاریانیسم، اپیکوریانیسم، آلتوریسم و… مشاهده کرد.

اسکار وایلد میگوید: تنها راه خلاصی یافتن از وسوسه ها، اینست که به آنها بپردازید. اگر در مقابل وسوسه ها مقاومت کنید، روح شما بیمار میشود و بیشتر به همان چیز های منع شده تمایل پیدا میکند.

اساسا ما در جوامعی زندگی میکنیم که قوانین مشخصی بر آنها حاکم است. این قوانین مشخص میکنند که اعضای آن جامعه از چه چیز هایی میتوانند لذت ببرند و چه چیز هایی برایشان ممنوع است. با قبول زندگی در یک جامعه تمدن یافته که در آن قانون حاکم است، ما خواه ناخواه خودمان را از بعضی لذات بالقوه محروم میکنیم و تنها راهی که بتوانیم از این محرومیت عبور کنیم، تخطی از قوانین حاکم در آن جامعه است و لازمه این تخطی از قوانین حاکم بر جامعه یا به عبارت دیگر عرف جامعه اینست که به نگاه توده مردم و اینکه چه چیزی در مورد شما فکر میکنند و یا عناوین ضد فرهنگی که به شما نسبت میدهند، اهمیتی ندهید و با آن کنار بیایید.

من شخصا هدونیست نیستم. در نگاه من زندگی تعادلی از درد ها و لذت هاست و هردو آنها برای انسان لازم است. از نگاه بسیاری از افرادی که در زمینه فلسفه مطالعه و تحقیق میکنند هم هدونیسم فلسفه ناقصی است. همانطور که گفتم ما در زندگی به تعدل نیاز داریم، غرق شدن در لذت ها و فراموش کردن تمام جنبه های دیگر زندگی، باعث ایجاد یک مسئله فلسفی در تقابل با هدونیسم میشود.

 اسم این مسئله Pleasure Paradox است و یکی از نقد های جدی وارد بر هدونیسم است. در پاردوکس لذت به بیان ساده گفته میشود به دلیل ذات مفهوم لذت که حالت لایتناهی دارد، انسان نمیتواند هیچ وقت با نگاه هدونیستی به یک لذت ابدی و لایتناهی برسد، به همین دلیل اگر شما تماما فقط به رسیدن به لذت و ارضا تمایلات خود فکر کنید، بیشتر و بیشتر دچار ناامیدی میشوید چرا که شما نمیتواند هر آنچیزی که در تصور و فکرتان به دنبالش هستید را بدست آورید.

حال اگر این مسئله صحیح باشد، میشود از آن اینچنین نتیجه گرفت که بهترین حالات لذتی که انسان میتواند تجربه کند، لذت هاییست که به طور غیر مستقیم به ما میرسند، حالاتی مانند زمانی که شما در یک زمینه “شانس” میاورید، چیز های خوبی که ما را “سورپرایز” میکنند و یا چیز هایی که انتظار وقوع آنها را نداریم اما برایمان اتفاق می افتند و ما تمام این حالات را در طول شبانه روز تجربه میکنیم؛ حال در مورد چیز هایی که انتظار وقوع آنها را نداریم ولی برایمان اتفاق می افتند هم میشود گفت هم اتفاقات خوب و هم اتفاقات بد، خارج از انتظار برای ما اتفاق می افتد که همین موضوع باعث ایجاد یک پارادوکس میشود.

از دیگر نقد های وارد بر هدونیسم میشود به این مسئله اشاره کرد که اصلا معنای لذت چیست و ما چطور میتوانیم لذت را تعریف کنیم. ممکن است ما آدم های فوق پولداری را ببینیم که چندین ماشین آخرین مدل و خانه های بزرگ و لوکس دارند و تصور کنیم که داشتن همچین چیز هایی “لذت بخش ” است، اما معمولا این تصور تا زمانی پایدار است که ما ماشین آخرین مدل و خانه لوکس نداریم!

زمانی که اینها را بدست می آوریم، در یک وضعیت بی تفاوتی نسبت به آن قرار میگیریم که به این حالت تردمیل هدونیک (Hedonic Treadmill) میگویند.  در تردمیل هدونیک گفته میشود که مهم نیست شما در زندگی چه کاری انجام دهید، زندگی شما به طور مداوم در حال صعود و سقوط هایی از نظر سطح شادی و لذت است، اتفاقات بد رخ میدهند و شما را به دره این نمودار میبرند، سپس اتفاقات خوب رخ میدهند و شما را کم کم به سطح پایه شادی و لذت میرسانند، سپس شانس، اقبال و وقایع خوش شما را به قله این نمودار برده و سپس وقایع بد شما را در سرازیری قرار میدهند و… .

جدای از لذت های روحی و جسمی که در فاصله زمانی بین یک قله و یک دره برای ما به وجود می آید، وقایع اتفاقی تاثیری بر حد تعادل شادی ما ندارند. نه به دنبال لذت گشتن و نه از لذت فرار کردن، هیچکدام نمیتوانند تاثیری دائمی داشته باشند چرا که حالت افراط و تفریط (دره و قله) یا شکل تردمیل هدونیک را در زندگی ما ایجاد میکنند که در این تردمیل تنها چیزی که ثابت است، خط مرکزی تعادل شادی بین قله ها و دره هاست و این دقیقا همان چیزیست که انسان باید به آن برسد، یعنی تعادل.

بحث ها و نقد های زیادی در مورد هدونیسم از دوران باستان تا به امروز وجود داشته و همین دلیلیست که این فلسفه را جزو فلسفه های جذاب قرار میدهد.

فراموش نکنیم که همین الان هم ما در جوامع مدنی زندگی میکنیم که در آن انسان ها مدام به دنبال لذت های فیزیکی گوناگون هستند که این موضوع با وجود اینکه بسیاری از افراد از آن مطلع هستند اما همچنان صحبت درموردش تابوست، در مفهوم بی شباهت به هدونیسم نیست.

یک انتخاب یا یک فلسفه که توده مردم آنرا آگاهانه یا ناخودآگاه با تاثیر رسانه ها میخواهند، چرا که عامه مردم همیشه خواهان لذت هستند و میخواهند لذت بردن، هسته زندگیشان باشد. قدمت این فلسفه اثبات میکند که تا آخر دنیا توده مردم همیشه به دنبال لذت های معمولا فیزیکی خواهند گشت و تلاش میکنند بهترین زندگی مادی را در هر عصری نسبت به ذهن و برداشت خودشان داشته باشند.

شاید هدونیسم چیزی در “ذات” و “جوهره” وجود تمام انسان هاست .