اسفند _ خواستگاه، خواص و نمادپردازی آن در فرهنگ های مختلف

احتمالا تابحال بارها نام اسفند را شنیده اید و شاید خودتان نیز بارها از آن استفاده کرده باشید. اسفند (نام علمی Peganum harmala)، سپند یا اسپند، در فارسی میانه و از واژگان سپنتا و اسپیناج که هر دو کلمه فارسی و به معنای مقدس هستند گرفته شده است. نام رایج آن در زبان انگلیسی نیز esfand یا wild rue بمعنای سداب وحشی است.

بنا بر باورهای معنوی در سراسر جهان، برخی از گیاهان و درختان از نیرو، خواص و تقدس خاصی برخوردار می باشند. اسفند نیز در فرهنگ های مختلف به خصوص در ایران از زمان باستان تاکنون جایگاه خاصی را دارا بوده و به عنوان گیاهی آسمانی و شفابخش محسوب می گردد.

مقاله مرتبط: “گیاهان و اقتدار آنها در باور شمنیزم“

ریشه های کهن اسفند

اسفند از گذشته تا کنون در بسیاری از فرهنگ ها و ادیان باستانی به دلیل خاصیت خنثی کنندگی و قدرت دفع شر مورد احترام واقع است و برای داشتن چنین قدرتی گیاه مهمی محسوب می گردد. متون کهن ادبی گویای استفاده از اسفند برای خصوصیات فوق طبیعی این گیاه می باشد. سوزاندن دانه های آن در ادبیات کلاسیک فارسی مورد اشاره واقع شده است و هنوز هم سوزاندن اسپند با قرائت اورادی بسته به فرهنگ و آداب هر منطقه همراه می باشد.

برخی از منابع اشاره به آن دارند که گیاه اسفند توسط شمن های باستان در تهیه معجون های گیاهی شفابخش و رویابینی و مراسمات جادویی و روحانی مورداستفاده قرار می گرفته است. برخی از دیدگاه نمادین، ارزش سمبلیک درخت زندگی را به گیاه اسفند نسبت می دهند.

بررسی ها نشان داده است که رابطه ای بین نوشته ها و متون زرتشتی مختص به این گیاه و سایر مکتوبات خارجی وجود دارد. باور بر این است که به احتمال زیاد اقوام دیگر در متون مختص به اسپند، توضیحات را از زرتشتیان اقتباس نموده باشند.

باستان شناسی ها حاکی از رابطه ی ۷ هزارساله این گیاه با انسان است. کهن ترین اسناد مربوط به قفقاز و خاور نزدیک و مصر می باشند. تصویر گیاه اسفند بر روی فنجان های متعلق به فرهنگ بین النهرین جیرفت از سه هزار سال پیش از میلاد کشیده شده است. اسناد مکتوب بیانگر آن است که در متون باستانی میخی بین النهرین با اصطلاح sibburatu شناخته می شده است. و با نام allanum در برخی کتیبه های کاپادوکیان متعلق به ۲ هزار سال پیش از میلاد ذکر شده است. اسناد مختلفی گواه بر استفاده ی اسپند در دوران پیش از اسلام وجود دارد.

شاید این مقاله را نیز بپسندید: “انواع گیاهان مقدس از دیدگاه شمنیزم“

این گیاه از مدیترانه تا آفریقا، از سوریه به شمال هند، و از چین به مغولستان نشر یافته است. در هزاره ی اول دوران ما، اعراب آن را در اسپانیا، و جنوب ایتالیا گسترش دادند. اخیرا این گیاه در برخی از مناطق آمریکا، کانادا، مکزیک، آفریقای جنوبی و استرالیا معرفی و بومی شده است. دانه ها و بخش های دیگر گیاه در آئین های زرتشتیان در آتش سوزانده می شدند تا دود مسحور کننده ی گیاه بلند شود و این سنت هنوز پایدار است.

شیوه های بخور دادن با اسپند در منابع باستانی ایرانی گاتها وجود دارد، و می دانیم عصاره این گیاه نیز نوشیده میشد. مطابقت این گیاه با گیاه هوم در اوستا (نوشیدنی جاودان اساطیر ایرانی) پیشنهاد شده است. به نظر می رسد از اسپند در آئین های قبطی مصر استفاده میشده است.

اسفند در ایران امروز

در فرهنگ عامه ی ایرانی ها اسفند بافی نوعی هنر محسوب می شده در عین حال که کاربرد معنوی نیز به همراه داشته است. “شَده بافی” یکی از این هنرهای با اصالت مردمان ایران زمین می باشد. شَده ها از دانه های اسپند، و تکه های پارچه و نخ های رنگی در شکل های مربع، لوزی و سه گوش درست می شوند. این سازه ها بیانگر آداب و سنن مردم بسیاری از مناطق می باشد و علاوه بر جنبه ی تزِینی کاربردهای دیگری نیز دارند. این شده ها نوعی طلسم محسوب می شدند.

“پرده اسفند” یکی از هنرها و محصولات صحرایی محسوب می شود و این فرهنگ از سالیان دور در برخی از مناطق و روستاها حفظ شده است و به عنوان تزیین در خانه ها و خواص درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. هر ساله در ایران جشنوارهایی از ساخت پرده ی اسپندی برگزار می شود و هدف حفظ آیین و سنن مناطق می باشد.

امروزه تزئینات و کاردستی های ساخته شده با دانه های اسفند، مانند دریم کچر، بعنوان دورکننده انرژی های منفی و دفع کننده نیروهای شریر کاربرد وسیع و جهانی دارد.

همین حالا بخوانید: “دریم کچر (شکارچی رویا) چیست و چگونه درست میشود؟“

اسفند در ادیان

اسفند جایگاه مهمی در باورهای دینی دارد. در بسیاری از ادیان تصور بر این است که همه موجودات و انرژی‌های منفی و موجودات شر دارای سطحی از ارتعاش خاص خود هستند که دود کردن اسفند باعث خنثی شدن انرژی و دوری موجودات شر می‌شود، زیرا سطح ارتعاشی که از دود کردن این گیاه پخش می‌شود خوشایند آنان نیست و آن مکان را ترک خواهند کرد.

این آیین توسط پیروان مذاهب مختلف از جمله اسلام، زرتشت، مسیحیت، یهودیت و هندوئیسم اجرا می‌شود. آیین سوزاندن اسفند در آتش برای دود پاک کننده ش تا قسمت هندی کشمیر هم نفوذ کرده‌ است و در مراسم عروسی به منظور دور کردن تاریکی از زندگی عروس و داماد این گیاه را می‌سوزانند.

شاید این مطلب را هم بپسندید: “چگونه وجود انرژی منفی را در خانه ی خود تشخیص دهیم؟“

در اسلام اعتقاد بر آن است که دود کردن دانه های اسفند ارواح خبیث و انرژی های منفی را دور می کند. هر جایی که تردیدی از چشم یا نظر بد باشد، گفته می شود که اسفند آن را پاک کرده و از خانواده محافظت می کند.

در آیین مندائیان، این گیاه به عنوان عنصر اصلی در طلسمات بصورت کیسه هایی که شامل دانه های اسپند هستند استفاده می شوند. ای کیسه ها به منظور ساختن پانجا به نخ کشیده می شوند. این پانجاها در خارج از ورودی خیمه های بویین ها در خاورمیانه آویزان می شوند و به منظور دور کردن ارواح شریر و چشم زخم مورد استفاده واقع می شوند. در قسمت مسلمان نشین آفریقای شمالی اسفند از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. زنان دانه های اسپند را بر روی گردن و شانه های خود انداخته و می گویند:

“ای اسپند مقدس؛ ای پیام آور خدا؛ ما را از شر جن و شریر در امان دار”.

مشابه این اظهارات در میان عشایر بادیه نشین و فولکور ایران با ریشه های قبل از اسلام و سنت های باستانی ایرانی نیز بیان می شده است.

بسته جامع حفاظت از انرژی های منفی را می توانید از اینجا تهیه کنید.

نحوه بکار بردن اسفند

سوزاندن و دود دادن اسپند اولین کاربرد مرسوم در مورد آن بوده است. هنگامی که به شیوه های مصرف این گیاه در زمان های ایران قبل از اسلام نگاهی می اندازیم در میابیم که قرار دادن بخور بر روی آتش یکی از موضوعات مهم در نمادنگاری ایران باستان بوده است، و در مناسک و آئین ایران باستان از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. تمرکز این مراسم بر روی آتش بود و بخور معطر لازم بود. در مراسمات زرتشتی ها، مانند عروسی یا تشییع جنازه اسفند استفاده می شود.

در قرن نوزدهم اسفند توسط زرتشتیان به هند به منظور استفاده ی بخور صادر می شد. شواهد ادبی روشن حاکی از آن است که بیشترین مصرف این گیاه در جهت معنویات است.

متون مندائی مصرف خوراکی این گیاه را برای اهداف معنوی ذکر می کنند. مندائیان نه تنها به تناول آن توصیه کرده اند بلکه دود کردن آن با انگیزه های معنوی و حفاظتی را نیز توصیه کرده اند.

همین حالا از راستمرد بخوانید: “فواید علمی و معنوی دودافشانی و اسپند“

مصارف دارویی

در رابطه با استفاده ی دارویی و خواص اسفند در دوران باستان شواهدی یافت شده است. حقیقتا هر آن چه که می خوریم و می آشامیم علاوه بر این که بر جسم ما تاثیر می گذارد بر روح و روانمان نیز اثر گذار می باشد.

حتی امروزه در دنیای مدرن نیز در طب سنتی از این گیاه بهره برده می شود. مطالعات جدید مصر نشان داده است که اسفند به دلیل هارمین موجود در آن، ضد قارچ و باکتری کش است. همچنین گزارش شده که در هند برای معالجه ی سیفلیس و تب استفاده می شده است. و در شمال آفریقا برای درمان مالاریا، هیستری، مشکلات رحم، روماتیسم و … استفاده می شده است. در ایران نیز در طب عامیانه در بخش های مرکزی، هنوز هم جوشاندن آن در سرکه برای دندان درد استفاده می شود.