معنای نمادین اجزای سفره هفت سین در ایران باستان

ایرانیان باستان با باور به اهمیت و تمایز برخی اعداد و نمادها نظیر عدد هفت، آیین نوروزی خود را برگزار می کردند و هفت عنصر نمادین را بر خوان نوروزی یا سفره هفت‌سین‌ شان قرار می‌دادند.

این خوان رنگارنگ را ایرانیان در روزهای پایانی اسفند می‌آرایند تا آغاز بهار را جشن بگیرند. افراد خانواده در زمان گردش سال در کنار سفره‎ی هفت‌سین می‌نشینند و نیایش و سپاسگزاری خود را نسبت به نعمات سفره به جا می‌آورند. روزهای آغازین سال نمادی از تمامی روزهای سال است و اجزای تشکیل دهنده‌ی سفره‌ی هفت‌سین هر کدام نمادی از نعمات پیشکش شده به انسان از جانب خداوند است. ایرانیان سفره‌ی هفت‌سین را تا سیزده روز پس از نوروز نگه می‌دارند و در روز سیزدهم نوروز، سبزه را به آب می‌سپارند.

خوان هفت سین سرشتی مهری دارد. نمادهایی که ما در این خوان می بینیم در پیوند است با روشنایی و خورشید :

– سماق دانه ای است برنگ سرخ که از رنگ های خورشید است. سماق، نشانه فرشته بهمن است و نماد باران. سماق نماد عشق مهر و پیوند دلها است که بر سر سفره هفت‌سین نهاده می‌شود.

– سکه در آغاز به رنگ زرین بوده و زر، فلز خورشید است و نماد برکت و فراوانی ست.

– سرکه که از انگور حاصل میشود و نماد جاودانگی و صبر است. سرکه، نشانه فرشته امرداد نیز میباشد. 

– سیر نشانه اهورامزدا است و نماد مبارزه با زشتی و پلشتی. همچنین نماد زدودن چشم زخم است که باید حتماً بر سر سفره نهاده شود. به اعتقاد زرتشتیان بوی سیر دیوان را می‌گریزاند. زرتشتیان سیر را با تکه‌های نان که در آن ترید کرده‌اند، در مراسم پرسه با سداب به کار می‌برند و بر سر سفره نیایش می‌گذارند. پوست سیر را هرگز در جایی نمی‌گذارند زیرا معتقدند از سحر هم بدتر است، به همین جهت برای کندن پوست آن ابتدا سیر را در آب می‌خیسانند و بعد پوستش را می‌کنند، هم چنین معتقدند اگر پوست سیر را با پیاز گلپر و اسفند در خانه بسوزانند، به خصوص در صبح روز پنجشنبه، بویش، خانه را پاک می‌کند.

– سیب: سرخی سیب ایرانی و فرم گوی وار آن که شبیه به خورشید است.
سیب، نشانه فرشته سپندارمزد (فرشته زن) است و نماد بارداری و پرستاری. سیب را مادر یا پدربزرگ خانواده بر سفره هفت‌سین می‌چیند شاید به آن خاطر که همه ما بارها شاهد دلواپسی و نگرانی مادر خانواده برای حفظ سلامتی اعضای خانه بوده‌ایم. سیب را شناور بر آب در خوانِ نوروزی می نهند.

– آب از نشانه های خجسته است. در فرهنگ ایرانی با فروغ و روشنی در پیوند است.

– سمنو به دلیل آن که از گندم ساخته می شود و گندم خوراکی آیینی است. سمنو، نشانه فرشته شهریور است. نماد خواربار، زایش گیاهی و بارور شدن گیاهان، فراوانی خوراک و غذاهای خوب و پر نیرو است. 

– سبزی که ما آن را به شکل سبزه بر خوانِ نوروزی می گذاریم
سبزه نشانه فرشته اردیبهشت است و نماد آب‌های پاک. سبزه از اجزای اصلی سفره شمرده می‌شود و معمولاً از گندم، یونجه، ماش یا عدس سبزشده است که ممکن است بر کوزه سبز کنند. شاید زیباترین ویژگی سفره هفت‌سین را می‌توان به وجود سبزه آن دانست، به این دلیل که سبزه با رنگ و طراوت خود دلها را شادمان می‌سازد و با نگریستن به آن طلوع سال جدید را زیباتر می‌کند. در ایران باستان رسم بر این بود که ۲۵ روز قبل از نوروز در کاخ پادشاهان ۱۲ ستون از خشت خام برپا می‌ساختند و بر هرکدام یک نوع غله می‌کاشتند و معتقد بودند اگر سبزه‌ها خوب بروید سال پر برکتی است. دانه‌هایی که امروزه کشت می‌شود بیشتر گندم و عدس است.

– سنجد که رنگ آن به مانند خورشید، هم سرخی و هم آن سپیدی که در خورشید است و این رنگ ها رنگ های آیینی اند. سنجد، نشانه فرشته خرداد است، و نماد دلبستگی. سنجد که عطر برگ و شکوفه‌های آن محرک عشق و مهر است و از مقدمات اصلی زایندگی به شمار می‌آید، باید بر سر خوان نوروزی نمایان باشد. وجود سنجد در سفره نوروزی انگیزه زایش کیهانی است.

نشانه ها و نماد های دیگری هم بر خوان نوروز می گذارند که در شمار هفت سین نیست، اما کار کرد آیینی دارد مانند نان و پنیر و سبزی .
شمع که نماد خورشید و فروزندگی ست.
ماهی سرخ هم از همین گروه است و اگر ماهی به رنگ دیگری بود، شایسته نیست بر خوان نوروزی نهاده شود.
از سوی دیگر ماهی با آب در پیوند است و آب ارزشی آیینی دارد.
آیینه هم ناگفته پیداست که نماد روشنی است همچون آب.

? نوروزتان همراه با شکفتن آرزوهایتان مبارک باد