نمادپردازی خوان هفت سین

نوروز، رستاخیز جهان، نیرو گرفتن خورشید، روشنایی و افزایش روز و ناتوانی و کوتاه شدنِ شب و تیرگی و سرما است.

نوروز، جشن باستانی ما ایرانیان، به منزله ی بزرگداشت بهار و خورشید است. یکی از رسم و راه های بنیادین و پایدار نوروز، گستردن خوانی آیینی است که آنرا سفره هفت سین می نامیم.

هفت سین نوروز، قدمت بسیار کهن دارد. فلسفه آنچه در این خوان نهاده می شود، به نمادهای ایران باستان بازمی گردد. خوان هفت سین سرشتی مهری دارد و نمادهای آن، با گرما، روشنایی و خورشید در پیوند است.

اگر راز هر کدام از این نمادهای هفت گانه را جستجو کنیم، سرانجام به خورشید و اعتدال ربیعی باز می گردند. این پدیده یکی از خجسته ترین رخدادهای آسمانی گاه شمار است و آغاز نوروز و بهار. این پدیده، به منزله ی برابر شدن طول روز و شب است و از آن پس، بر روز اضافه و از شب کاسته می شود. این رخدادِ بسیار همایون که نزد ایرانیان در پیوند با توانِ خورشید بهاری است، شاید انگیزه ای بوده که این هفت نمادِ خورشیدی جایی در خوان نوروزی بیابند.

---

‍ ?خوان هفت سین?

در ادامه به بررسی فلسفه حضور برخی از این عناصر در هفت سین، و همچنین ارتباط و پیوند این فلسفه با خورشید و رستاخیز می‌پردازیم:

? سماق

به دلیل رنگ سرخ خود، که رنگ خورشید است، در هفت سین نهاده می‌شود.

? سکه

سکه در آغاز زرّین بوده و زر فلز خورشید است.
در باورِ باستانی، فلزهای هفت گانه هر کدام به یکی از هفت اختر منسوب می شدند. فلز خورشید زر خوانده می شده است.پس این که می باید سکه زرّینی بر خوان نوروزی نهاد، همچنان می تواند با خورشید پیوند داشته باشد.

? سرکه

یکی دیگر از سین های هفت گانه است.
فلسفه حضور سرکه در هفت سین، گذشته از آن رنگ روشن، می تواند این باشد که با انگور در پیوند است.
تاک و انگور در آیین های ایرانی دارای ارزش و کارکرد نمادین بوده است. به طوری که پیدایش انگور را به جمشید نسبت می دهند.
جمشید پادشاهی است که با خورشید در پیوند است و حتی در نام خود نیز این پیوند را آشکارا نشان می دهد.

? سيب

سيب هم از چند روي يادآور خورشيد است.
يکي سرخي. چون سيب ايراني سرخ فام است. دوم اينکه گوي وار است، که به خورشيد همانند است.
رسم اين است که سيب را شناور بر آب در خوان هفت سین نوروزي مي نهند.

? آب

آب هم از نشانه هاي خجسته در فرهنگ ايراني است و به گونه اي با فروغ و روشني در پيوند است.

? سمنو

دليل جاي گرفتن اين خوراک در خوان هفت سین نوروز يکي اين است که از گندم ساخته مي شود.
گندم در باور ايرانيان بسيار ارزشمند است و کارکرد آييني دارد. براي همين است که نان نزد ما ايرانيان بسيار گرامي است. خوراکي که از گندم ساخته مي شود نيز مي تواند خوراکي آييني باشد. رنگ سمنو هم مي تواند در اين کارکرد نقش داشته باشد.

? سبزي

از نمادهايي است که در فرهنگ ايراني کاربردي بسيار گسترده دارد. سبز رنگ جاودانگي و بي گزندي است و براي همين است که در نمادشناسي ايراني درختاني مثل «سرو»، و «مورد» که هميشه سبزند نماد جاودانگي هستند.
سبز، در فرهنگ ما رنگي مينوي و بهشتي است و از همين روست که ما برآنيم فرزندان پيامبر جامه اي سبز در بر دارند و فرشتگان سبزپوش شمرده مي شوند. از اين روي سبز و سبزي در هفت سین نشانه بهروزي و بي گزندي و جاودانگي است.

? سنجد

به پاس رنگ خورشيد گون خويش است که در هفت سین جای دارد.
هم سرخي و هم آن سپيدي که در اين ميوه است و اين هر دو رنگهاي آييني اند.

---

نشانه ها و نمادهاي ديگري هم بر خوان هفت سین نوروز مي گذارند که در شمار هفت سين نيست و برخی از آنها ریشه ای با قدمت کمتر دارند، اما کارکرد آييني در تمام آنهاست.
مي توان به نان و پنير و سبزي در اين خوان اشاره کرد.
همچنین ماهي سرخ از اين دست است و اگر ماهي به رنگ ديگري بود شايسته نيست بر خوان نوروزي نهاده شود. از ديگر سو ماهي با آب در پيوند است و آب ارزش آييني دارد.
آيينه هم ناگفته پيداست که نماد روشني است همچون آب.
و ديگر برنج است که چون نان نزد ما ايرانيان ارزش آييني دارد.