نمادپردازی خوان هفت سین

نوروز، رستاخیز جهان، نیرو گرفتن خورشید، روشنایی و افزایش روز و ناتوانی و کوتاه شدنِ شب و تیرگی و سرما است.

نوروز، جشن باستانی ما ایرانیان، به منزله ی بزرگداشت بهار و خورشید است. یکی از رسم و راه های بنیادین و پایدار نوروز، گستردن خوانی آیینی است که آنرا سفره هفت سین می نامیم.

هفت سین نوروز، قدمت بسیار کهن دارد. فلسفه آنچه در این خوان نهاده می شود، به نمادهای ایران باستان بازمی گردد. خوان هفت سین سرشتی مهری دارد و نمادهای آن، با گرما، روشنایی و خورشید در پیوند است.

اگر راز هر کدام از این نمادهای هفت گانه را جستجو کنیم، سرانجام به خورشید و اعتدال ربیعی باز می گردند. این پدیده یکی از خجسته ترین رخدادهای آسمانی گاه شمار است و آغاز نوروز و بهار. این پدیده، به منزله ی برابر شدن طول روز و شب است و از آن پس، بر روز اضافه و از شب کاسته می شود. این رخدادِ بسیار همایون که نزد ایرانیان در پیوند با توانِ خورشید بهاری است، شاید انگیزه ای بوده که این هفت نمادِ خورشیدی جایی در خوان نوروزی بیابند.

---

‍ ?خوان هفت سین?

در ادامه به بررسی فلسفه حضور برخی از این عناصر در هفت سین، و همچنین ارتباط و پیوند این فلسفه با خورشید و رستاخیز می‌پردازیم:

? سماق

به دلیل رنگ سرخ خود، که رنگ خورشید است، در هفت سین نهاده می‌شود.

? سکه

سکه در آغاز زرّین بوده و زر فلز خورشید است.
در باورِ باستانی، فلزهای هفت گانه هر کدام به یکی از هفت اختر منسوب می شدند. فلز خورشید زر خوانده می شده است.پس این که می باید سکه زرّینی بر خوان نوروزی نهاد، همچنان می تواند با خورشید پیوند داشته باشد.

? سرکه

یکی دیگر از سین های هفت گانه است.
فلسفه حضور سرکه در هفت سین، گذشته از آن رنگ روشن، می تواند این باشد که با انگور در پیوند است.
تاک و انگور در آیین های ایرانی دارای ارزش و کارکرد نمادین بوده است. به طوری که پیدایش انگور را به جمشید نسبت می دهند.
جمشید پادشاهی است که با خورشید در پیوند است و حتی در نام خود نیز این پیوند را آشکارا نشان می دهد.

? سیب

سیب هم از چند روی یادآور خورشید است.
یکی سرخی. چون سیب ایرانی سرخ فام است. دوم اینکه گوی وار است، که به خورشید همانند است.
رسم این است که سیب را شناور بر آب در خوان هفت سین نوروزی می نهند.

? آب

آب هم از نشانه های خجسته در فرهنگ ایرانی است و به گونه ای با فروغ و روشنی در پیوند است.

? سمنو

دلیل جای گرفتن این خوراک در خوان هفت سین نوروز یکی این است که از گندم ساخته می شود.
گندم در باور ایرانیان بسیار ارزشمند است و کارکرد آیینی دارد. برای همین است که نان نزد ما ایرانیان بسیار گرامی است. خوراکی که از گندم ساخته می شود نیز می تواند خوراکی آیینی باشد. رنگ سمنو هم می تواند در این کارکرد نقش داشته باشد.

? سبزی

از نمادهایی است که در فرهنگ ایرانی کاربردی بسیار گسترده دارد. سبز رنگ جاودانگی و بی گزندی است و برای همین است که در نمادشناسی ایرانی درختانی مثل «سرو»، و «مورد» که همیشه سبزند نماد جاودانگی هستند.
سبز، در فرهنگ ما رنگی مینوی و بهشتی است و از همین روست که ما برآنیم فرزندان پیامبر جامه ای سبز در بر دارند و فرشتگان سبزپوش شمرده می شوند. از این روی سبز و سبزی در هفت سین نشانه بهروزی و بی گزندی و جاودانگی است.

? سنجد

به پاس رنگ خورشید گون خویش است که در هفت سین جای دارد.
هم سرخی و هم آن سپیدی که در این میوه است و این هر دو رنگهای آیینی اند.

---

نشانه ها و نمادهای دیگری هم بر خوان هفت سین نوروز می گذارند که در شمار هفت سین نیست و برخی از آنها ریشه ای با قدمت کمتر دارند، اما کارکرد آیینی در تمام آنهاست.
می توان به نان و پنیر و سبزی در این خوان اشاره کرد.
همچنین ماهی سرخ از این دست است و اگر ماهی به رنگ دیگری بود شایسته نیست بر خوان نوروزی نهاده شود. از دیگر سو ماهی با آب در پیوند است و آب ارزش آیینی دارد.
آیینه هم ناگفته پیداست که نماد روشنی است همچون آب.
و دیگر برنج است که چون نان نزد ما ایرانیان ارزش آیینی دارد.