اگزیستنسیالیسم ، حقیقت وجود

ما هرچه بیشتر می آموزیم و تجربه کسب میکنیم ، مفهوم زندگی برایمان عجیب تر میشود و اگر شما هم مانند من باشید ، هرچه سن مان افزایش میابد با سوالات و موانع بیشتری در مسیر زندگی مواجه میشویم ، احساسات شدید و آزار دهنده ای درونمان ایجاد میشود و کم کم با احساسی از پوچی و بی معنایی زندگی ، بی هدفی وجود ما در این دنیا و سوالاتی مانند اینکه چرا ما زنده ایم ؟ چرا ما وجود داریم و… مواجه میشویم .

این تفکرات و احساسات میتواند برای بسیاری از آدم ها استرس زا باشد . ما نام این وضعیت را ” بحران وجودیّت ” میگذاریم . بحران وجودیّت یا بحران هویت حالتی درونیست که به فرد القا میکند همه چیز بی معناست . اگر به این نوع از تجربیات و نظرات توجه کنیم و دامن بزنیم میتوانند مفهوم پوچی را برای ما گسترش دهند تا حتی ذات کائنات و ذات زندگی هم به پوچی منتهی شود .

به بیان ساده اگزیستنسیالیسم بیان ذات بی هدف بودن و دیوانه وار بودن مفهوم “وجود” است .

پیش از اینکه بیشتر در مورد اگزیستنسیالیسم صحبت کنیم باید بگویم که این تئوری بسیار وسیع و سرشار از جزییات است و طوری نیست که بشود آنرا به طور کامل در یک مقاله کوتاه بیان کرد اما اگر به این مسئله علاقه دارید میتوانید به آثار ژان پل سارتر ، آلبر کامو ، مارتین هایدگر ، نیچه و سورن کی یرکگور مراجعه کنید . آثار هنری و ادبی زیادی در کنار هم این مفهوم را کامل کرده اند . برای درک بهتر اگزیستنسیالیسم لازم است تمام این آثار در کنار هم مورد بررسی قرار بگیرند و نه به صورت منفرد .

مرکزیت تمرکز این تئوری بر “وجود” ماست که توجیهی بر نام “اگزیستنسیالیسم” یا “وجود گرایی” است . در اینجا مسئله تنها وجود ماست و نه هیچ چیز دیگری و تمرکز این تئوری حول این مسائله است که فردیّت افراد ( من ، شما و زندگی های مجزای ما ) دارای هیچ هدف اثبات شده مشخصی نیست و هیچ معنا ، مفهوم و ارزشی برای این هدف وجود ندارد . هنگامی که شما اگزیستنسیالیسم را درک کنید ، به شما آزادی ای میدهد تا کنترل تمام این مسائل را به دست بگیرید .

در تعریف تئوریک گفته میشود اگزیستنسیالیسم به معنای : حقیقت وجود افراد ، آزادیِ خالص است . هر شخص تنها مسئول رشد ، اخلاقیات و روش زندگی خود است .

در واقع با درک این تئوری ، متوجه میشوید تنها دلیل “وجود” ، ساختن خودمان است ، به بیان دیگر ما نویسنده زندگی خودمان هستیم و زندگی ای را مینویسیم که میخواهیم آنرا زندگی کنیم و همین موضوع اگزیستنسیالیسم را تبدیل به فلسفه ای میکند که به پیروانش آزادی کامل در تمام فُرم ها مانند نوع رفتار ، منش ، برخورد با دیگر مردم و کاری که میخواهیم با زندگیمان بکنیم میدهد . ما آزاد هستیم که هرکاری که انتخاب میکنیم انجام دهیم .

شما تصمیم میگیرید هدف زندگی چیست ، چه کاری با این زندگی انجام دهید و چگونه میخواهید با بقیه افراد در این زندگی برخورد کنید . تمام اینها انتخاب شما هستند و نه انتخاب هیچ کس دیگر ، چرا که پیروی از هرچیز و هر شخص دیگر ، هر ایده دیگر و یا هر دین و آیین دیگری به این معناس که شما در مسیری که آنها ( اشخاص ، مذاهب ، آیین ها ، ایده ها و … ) میخواهند قرار گرفته اید و آزادی کامل اختیارتان را از دست میدهید .

در اگزیستنسیالیسم هیچکس نمیتواند بگوید ایده هر شخص نسبت به زندگی و هدف زندگی اش، نسبت به ایده شخص دیگری ارزش بالاتری دارد و یا بهتر و صحیح تر است ، چرا که در این فلسفه هر “شخص” مسئول تصمیم گیری برای اهداف خود در زندگی به طور کاملا آزادانه و مجزا از دیگر “اشخاص” است ، به علاوه در این فلسفه هیچ شخصی – جدای از عملکردش در زندگی – از هیچ شخص دیگری اهمیت بیشتری ندارد ، در این فلسفه همه در یک سطح هستند .

شما تصمیم میگیرید چه چیزی برای شما بهترین است و از اینجا زندگی خود را بر روی این تصمیم بنا میکنید تا زمانی که به درک “وجودیّت” خود برسید . این ایده با این شکل که به شما آزادی مطلق برای انتخاب زندگی تان میدهد ، شاخه ها و گستردگی فوق العاده زیادی پیدا میکند چرا که هیچ باید و نباید مطلقی در جهان قائل نمیشود بلکه انتخاب این باید و نباید هارا آزادانه در اختیار شما قرار میدهد ، به همین دلیل هر شخص میتواند فلسفه منحصر به فردی در زندگی داشته باشد . با این توصیفات میشود اگزیستنسیالیسم را یکی از پایه ای ترین فلسفه های زندگی و “وجود” در نظر گرفت .

اگر شما به یک موجود ماورایی ، هدفی قابل دسترس و زندگی پس از مرگ نیاز دارید و این مسائل را در زندگی انتخاب میکنید ، شما به دین گرایش دارید . اگر شما به این ایده معتقدید که هرکاری در زندگی انجام دهید کاملا بدون هدف و بدون کاربرد است و هیچ دلیلی برای کارهایی که انجام میدهید وجود ندارد و این ایده را انتخاب میکنید ، شما به نهیلیسم ( پوچ گرایی) گرایش دارید . یا اگر انتخاب کنید که چون زندگی هیچ هدفی ندارد پس ما نباید هیچ کاری بجز لذت جویی انجام دهیم ، شما به هدونیسم گرایش دارید . تمام این مثال ها شاخه هایی از فلسفه های گوناگونی است که در طی زمان از اگزیستنسیالیسم جدا شده و هرکدام پیروان مشخص خود را دارد و به علاوه نشاندهنده جذابیت اگزیستنسیالیسم و عمق آن است .

تمام شاخه های این فلسفه در کنار هم یک معنی را تداعی میکنند که زندگی کاملا بی معناست ، خدایان ساخته انسان ها هستند ، ایده ها ساخته انسان ها هستند ، فرهنگ ساخته انسان هاست و این در نهایت به ما نشان میدهد که فقط ما به تنهایی میتوانیم انتخاب کنیم زندگی برایمان چه معنایی دارد ، فقط ما میتوانیم مسیرمان را انتخاب کنیم و درواقع این “آزادی” تنها چیزیست که ما صاحبش هستیم ، انتخاب مسیری که احساس میکنیم برایمان مناسب است تنها کاریست که میتوانیم برای خودمان انجام دهیم .

زمانی که نیچه مدعی میشود : ” خدا مرده است ” یا ” ما خدا را کشته ایم ” ، به این معنا نیست که به طور فیزیکی ما خدا را کشته باشیم ، بلکه به این معناست که در غرب دیگر خدا محور اخلاقیات و ارزشها در جامعه نیست بلکه خود مردم ارزشهایشان را تعیین میکنند پس به تعبیری خدا برای آنها مرده است.

ژان پل سارتر میگوید ” ما وجود داریم . وجود ما به دلیل مشخصی نیست . در نتیجه وجودیّت ما مقدم بر هدف زندگی ماست . به همین دلیل ما دلایل خودمان را برای زندگی انتخاب میکنیم . ما آزاد هستیم . “

با وجود تمام این جملات مانند ” خدا مرده است ” یا ” زندگی بی معنی است ” در افراد یک نگاه منفی نسبت به اگزیستنسیالیسم ایجاد میشود اما بسیاری از فلاسفه از جمله نیچه نه تنها نگاه منفی به آن نداشتند بلکه آنرا به شکل یک رهایی میدیدند .

زمانی که ما در ابتدا دچار بحران هویت میشویم ، نفس ( ایگو) ما قویا فعال میشود و به همین دلیل دچار اضطراب میشویم . این موضوع را کی یرکگور به زیبایی بیان میکند : “ اضطراب ، سرگیجه ناشی از آزادی است ” . این بحران در ابتدا برای افراد یک شوک منفی ایجاد میکند اما زمانی که بیشتر به عمق این فلسفه و شاخه های آن وارد شوید و بی معنایی زندگی را بهتر درک کنید ، دیگر دچار وحشت و اضطراب نمیشوید و حتی بسیار از آن لذت میبرید ، چرا که شما را از زنجیر هایی که جامعه ، فرهنگ ، ایدئولوژی ها و … به زندگیتان وصل کرده اند رها میکند و دری جدید به زندگیتان باز میکند که ارمغانش آزادی مطلق در ساخت زندگی خودتان با تعریف خودتان از اخلاق و با مرزی از باید نباید ها که خودتان مشخص کرده اید است . با توصیفات بالا با کمک این فلسفه میشود واقعیت را دلپذیر تر و قابل تحمل تر کرد .

ما در زندگی به دلیل کمبود پاسخ هایی که ذهنمان نیاز دارد رنج میکشیم . عمرمان با سوالات گوناگون طی میشود، سوالاتی که پاسخی برایشان وجود ندارد . ایده هایی که با زندگی چه کارهایی میشود انجام داد . چون برای سوال هایمان نمیتوانیم جوابی پیدا کنیم پس وحشت زده میشویم . دلیل این وحشت این است که وقتی مسیری را دنبال میکنید ، نمیدانید این مسیر در نهایت به کجا ختم میشود و فکر میکنید در انتها هیچ پاسخی برایتان وجود ندارد ، بسیاری از مردم میخواهند از این مسیر جدا باشند و آنرا دنبال نکنند که با وجود آن وحشتی که ازش صحبت شد قابل درک است .

اما هنگامی که درک کنید : شما خود نویسنده ی مسیر زندگیتان هستید ، شما انتخاب میکنید این مسیر به کدام سمت برود، دیگر لازم نیست نگران آینده باشید ، زیرا که شما با آزادی کامل باورهایتان ، اخلاقیاتتان و زندگیتان را انتخاب کرده و ساخته اید .
اگر به این موضوع علاقه داشتید فراموش نکنید که آثار نویسندگانی که در ابتدای مقاله معرفی کردم را مطالعه کنید .