نام ایزد مهر، ایزد خورشید، در میان هندیان باستان، ایرانیان باستان و رومیان باستان مشهور بوده و پرستندگان بسیاری داشته است. در میان اقوام دیگر با نام هایی نظر شَمَش، سُل، اوتو، آشور، هوروس، اوک و… تجلی یافته است.
در اندیشه های زروانی گفته می شود هنگامی که زروان (خدای زمان)، اورمزد (خدای خیر) و اهریمن (خدای شر) را آفرید، پادشاهی گیتی را به اهریمن سپرد. اما در طی جنگی میان اورمزد و اهریمن، اهریمن به خوابی عمیق در اعماق مغاک بی ستاره فرو رفت. دیوبانو آزجهی (دختر اهریمن) اهریمن را از خواب بیدار کرد و اهریمن برای تشکر آزجهی را بوسید و از آن لحظه عشق پدید آمد. پس اهریمن و اورمزد دوباره در جنگ شدند و برای وجود داوری در این میان، با همکاری یکدیگر ایزد مهر را آفریدند؛ از این رو ایزد مهر، ایزد عهد و پیمان نیز شناخته می شود. و بواسطه ی قدرتی که از هر دو خدا دریافت کرده است، نیرویی فراوان دارد؛ چنانکه در مهریشت اوستا، اهورامزدا می گوید مهر را در حد خود بزرگ آفریدیم.
مهرپرستی از بسیار پیش از ظهور زرتشت در میان آریایی ها رواج داشته است و بعداها به روم باستان (تحت عنوان میترائیسم) راه یافت. گفته می شود اگر مسیحیت پدید نیامده بود، اکنون دین مهرپرستی (مهرآئینی) یا میترائیسم تمام اروپا را فراگرفته بود؛ چرا که در قرون اولیه ی مسیحی، میترائیسم گسترش زیادی در روم یافته بود و محبوبیت فراوانی داشت. لذا مسیحیت بسیاری از آیین های میترائیسم را اخذ نمود. برای مثال مراسم هفتگی خدای خورشید در روز یکشنبه (روز خورشید) را برای رفتن به کلیسا برگزیدند، تاریخ تولد حضرت مسیح را معادل جشن میلاد میترا قرار دادند (به همین علت شب چله و کریسمس به همدیگر نزدیکند) و غیره.
امروزه تمام مسیحیانی که تولد عیسی مسیح را جشن می‌گیرند هنوز هم در روز جشن شومینه و شمع‌هایشان را روشن نگاه می‌دارند، درخت کریسمس را با چراغهای کوچک نورانی تزئین می‌کنند، شب زنده داری می‌کنند و غذاهای مخصوص و ویژه می‌خورند؛ به دید و بازدید یکدیگر می‌روند و این مناسبت را در کنار دوستان و اقوامشان جشن می‌گیرند؛ درست نظیر همان سنتی که ایرانیان باستان در شب یلدا برگزار می‌کردند.
هنگام توسعهٔ آیین‌های رازورزی در اروپا و سرزمین‌های تحت فرمانروایی امپراتوری روم و پیش از از پذیرفتن آیین مسیحیت، رومیان هر ساله در روز ۱۷ دسامبر در جشنی به نام ساتورنالیا به سیاره کیوان (ساترن)، ایزد باستانی زراعت، احترام می‌نهادند. این جشن تا هفت روز ادامه می‌یافت و انقلاب زمستانی را شامل می‌شد. ظاهرا نام «چله» اشاره به چله نشینی مخصوصی که برای ایزد مهر در این ایام انجام می شده است دارد. یلدا نامی آرامی به معنای تولد و زایش می باشد که اشاره به میلاد میترا دارد.
مهرپرستان در این شب آتش می افروختند و تا صبح برگرد آن نشسته و دل تاریک شب را روشن نگاه می داشتند و با طلوع نخستین اشعه های خورشید، تولد مهر را جشن می گرفتند.
مرسی
بسیار ممنون
با تبریک میلاد میترا به برادر مانی عزیز .سپاس که شعله ی تبارمان را به نیکی برافروختی با این نوشته ی زیبا. :)