راهنمای تشخیص شایعات دروغین

مقدمه: چرا تشخیص و مقابله با شایعات دروغین مهم است؟

هر روز در موقعیت‌هایی قرار میگیریم که باید بر اساس اطلاعاتمان تصمیم گیری کنیم. اگر بخواهیم کالایی بخریم بر اساس اطلاعاتمان انتخاب میکنیم. اگر بخواهیم خانه‌مان را عوض کنیم براساس اطلاعات قبلیمان انتخاب میکنیم که در کدام محل می‌خواهیم زندگی کنیم. برای انتخاب شغل و حتی تصمیم های کوچک روزانه مداوم اطلاعات ما در تصمیم گیری های ما بسیار مهم ظاهر می‌شوند.

در گذشته انسان‌ها زندگی محدود تری داشتند و برای همین با اطلاعات کوچکی که از محیط خانواده یا محله‌شان کسب می‌کردند زندگیشان پیش می رفت. اما امروز انسان‌ها آزادی عمل بیشتری دارند که این موضوع در کنار خوبی هایش، موجب سختی های زیادی شده. هر روز گزینه‌های بسیار زیادی داریم که باید انتخاب کنیم. در مقاله‌های قبلی سایت به استفاده از شهود اشاره شد. همچنین گفته شد شهود و عقل هر دو لازم است. در این مقاله به راهکارهایی برای استفاده‌ی بهینه از ذهن می پردازیم.

در تصمیم گیری‌های ذهنی ما از دو عملکرد مغز استفاده می‌کنیم : کسب اطلاعات ، و تحلیل اطلاعات. واضح است که اگر اطلاعات کسب شده غلط باشند روی تصمیم گیری های ما تاثیر بسیار زیادی دارند. از طرفی به خاطر عصر ارتباطات هر روز مورد بمباران اطلاعات هستیم. اطلاعات درست و غلطی که از تریبون های مختلف پخش می‌شوند و نویسنده‌ی آن ها هر کسی ممکن است باشد.

همانطور که پخش کردن زباله ها در شهر باعث آلودگی و افزایش بیماری ها می‌شود، پخش کردن اطلاعات غلط در فضای مجازی هم موجب آلودگی ذهن ماست. پس همگی موظفیم تا جایی که میتونیم با اطلاعات غلط مقابله کنیم و اطلاعات رو قبل از اطمینان از صحتشون پخش  یا فروارد نکنیم.

اما چگونه شایعات دروغین را تشخیص دهیم؟

 

مانند هر موضوع دیگری، نمیتوانیم بی نقص عمل کنیم. اما در ادامه سه نشانه‌ی شایعات دروغین معرفی می‌شود که تشخیص خیلی از شایعات دروغین را آسان می‌کند.

۱. نقل قول ، بدون هیچ منبعی.

یکی از رایج ترین روش های شایعه پراکنی این هست که از یک شخص معروف جمله‌ای نقل می‌کنند اما مشخص نمیکنند از چه منبعی نقل شده. فرض کنید امروز پیامی باز می کنید با این موضوع که استیفن هاوکینگ فلان حرف رو زده. خب مسلما نویسنده‌ی این پیام پسرخاله‌ی استیفن هاوکینگ نیست که از خودش شنیده باشه. باید از یه جایی نقل کنه. مثلا بگه استیفن هاوکینگ در مصاحبه با فلان مجله، یا در فلان سایت، فلان حرف رو زده. اون وقت شما باید به اون منبع مراجعه کنید ببینید چقدر درسته.

۲. قوری راسل و ادعاهای غیر قابل بررسی

راسل میگفت اگر من ادعا کنم یک قوری چینی کوچک بین زمین و مریخ هست که با هیچ ابزاری قابل دیدن نیست شما نمیتونید ادعای من رو رد کنید. و به این ترتیب توضیح میده که کسی که ادعایی مطرح میکنه وظیفه‌ی مدرک آوردن رو داره نه اینکه از مخالفانش بخواد که ردش کنن.

به همین ترتیب امروز هم در فضای مجازی یکی از روش های بسیار رایج در دروغ پراکنی همین است. یک بار مطلبی دیدم که میگفت در نوشیدنی های فلان شرکت مواد ریزی هست که حتی پیشرفته ترین دستگاه ها نمیتونن تشخیصش بدن. نویسنده با اضافه کردن (غیر قابل تشخیص بودن اون مواد) راه رو بر هر گونه انتقاد میبنده. در چنین مواردی باید از نویسنده‌ی متن پرسید که خود شما چه سندی داریدکه نشون بده این کار صورت گرفته؟

۳. استخراج علم از منابع شبه علمی

این مورد به ضعف سیستم آموزشی متکی است. به دانش آموزان چندین برابر دانش آموزان کشورهای دیگر مطلب می‌آموزیم اما حتی به آن ها یاد نمی‌دهیم که تحقیقات علمی چطور انجام می‌شوند و یک مطلب علمی به اعتبار چه چیزی علمی است. یا چطور یک مطلب علمی را از منبع درستی پیدا کنند.

به همین دلیل خیلی از شایعات از این ضعف استفاده می‌کنند. در ادامه برایتان توضیح می‌دهم که چگونه مطلب علمی را از شبه علمی بشناسیم و اصلا به چه  مطلبی می‌گویند مطلب علمی.

تحقیقات علمی شامل یک سری استنتاج های تئوری به همراه چندین آزمایش در شرایط مشخص است که نتایج آن برای یک ژورنال معتبر علمی فرستاده می‌شود. آنجا جمعی از هیئت داوران بررسی می‌کنند که آزمایش ها چقدر دقیق بوده و چقدر مطلب مورد نظر ارزش دارد. در نهایت اگر با ملاک های آن ها مطابقت داشت مقاله چاپ می‌شود. صاحبان و داوران این ژورنال ها نان شبشان به اعتبار ژورنالشان متکی است بنابراین به دقت بررسی می‌کنند که اولا مطلب غلط چاپ نکنند و ثانیا اگر مطلب درست و مهمی باشد حتما اولین نشریه‌ای باشند که چاپ آن را قبول می‌کنند. ژورنال ها هم شدیدا با هم رقابت دارند و هر کدام میخواهد از دیگری بهتر باشد. پس اگر مطلب مهم و معتبری به دست آن ها برسد فرصت را از دست نمی دهند . اگر یکی اشتباها رد کرد دومی آن را قبول خواهد کرد.

وقتی مطلبی به طور معتبر میخواهد به تحقیقات علمی اشاره کند و به طور مثال به خواص درمانی سیب اشاره کند شکلی مانند این دارد : «طبق تحقیقی که محققان دانشگاه ـــــــــــ روی ۱۰۰ نفر مبتلا به بیماری ــــــــــــــ انجام دادند نتایج نشان داد که ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. این تحقیق اخیرا در ژورنال ـــــــــــ به چاپ رسیده است.»

اما یک مطلب نامعتبر و یک شایعه‌ی دروغین همان متن بالا را اینگونه خواهد نوشت‌: «دکتر ـــــــــــ در کتاب چگونه در ۳۰ ثانیه خدای علم تغذیه شویم‌!! نوشت اگر شما یک سیب بخورید همه‌ی مشکلات زندگیتون ظرف یک ثانیه حل میشه»

دقت کنید که علم به حرف یک شخص متکی نیست. هرچقدر هم آن شخص مهم و دانشمند باشد. خیلی از تفکرات انیشتین درمورد مکانیک کوانتومی هیچ گاه از سوی جامعه‌ی علمی پذیرفته نشد. اعتبار مطلب علمی به شواهد، آزمایش ها و استدلال های موجود در آن مطلب است نه به شخص ارائه کننده‌ی آن.

یک مثال معروف از این گونه شایعات بی اساس موضوعی بود که شخصی به نام «دکتر ایموتو» درباره‌ی شکل های مختلف کریستال های آب ارائه کرد. و همه به خاطر پیشوند دکتر فکر کردند کار او بر اساس علم است. در حالی که مطلب او فقط در یک سری نشریات زرد چاپ شد. وقتی یک ظرف آب را کریستالیزه کنیم، در شکل کریستال های آن انواع اشکال مختلف را می توان پیدا کرد و به دلخواه جدا کرده و زیر میکروسکوپ گذاشت. حتی چندین عکس ارائه شده توسط ایشان با بزرگنمایی های مختلف میکروسکوپ ارائه شده بود و به همین خاطر از اعتبار علمی ساقط است. اگر یک تحقیق علمی میخواست در این زمینه انجام شود مثلا میتوانست کلیت کریستال های  ظرف را به صورت آماری بررسی کند و ببیند چه تعداد به چه شکل هستند و بعد مقایسه کند. افراد زیادی سعی کردند با استاندارد های علمی آزمایش ایموتو را تکرار کنند که هیچ کدام نتیجه‌ی مطلوبی نگرفتند.

 

 

امیدواریم این متن کوچک به شما کمک کند تا هم فریب دروغ های فضای مجازی را نخورید، هم به دوستانتان کمک کنید و با تذکر دادن به کسانی که در نشر شایعات دروغین دست دارند باعث به وجود آمدن ذهنیت های صحیح تر در جامعه شوید.